Các bạn bè là quản lý hay chủ doanh nghiệp của tôi hay than
rằng: “Làm việc với thế hệ Gen Z thật khó. Các bạn trẻ không muốn chịu áp lực
cao và sơ hở là xin nghỉ làm đi chữa lành”. Có thể đây là xu hướng của một vài
cá nhân Gen Z chứ không thể vơ đũa cả nắm. Nhưng cũng thú vị nếu chúng ta nhìn
sâu hơn vào nền tảng xã hội nơi mà Gen Z đang lớn lên và tôi càng có hứng viết
bài này khi xem qua bộ phim tài liệu Social Dilemma trên Netflix.
Bộ phim nói về cách mà mạng xã hội thao túng con người khiến
chúng ta nghiện. Trong bài viết ngắn này, tôi chỉ muốn chạm đến một mảnh nhỏ:
tác động lên Gen Z – thế hệ mà tôi đang làm việc cùng mỗi ngày.
Gen Z là thế hệ đầu tiên trong lịch sử nhân loại lớn lên
cùng mạng xã hội ngay từ trung học – giai đoạn hình thành nhân cách và căn
tính. Mạng xã hội sử dụng phương pháp củng cố gián đoạn tích cực. Củng cố tích
cực là việc thêm vào một kích thích dễ chịu để tăng tần suất xuất hiện của một
hành vi. Còn củng cố gián đoạn đề cập đến việc củng cố hành vi theo những khoảng
thời gian không đều nhau, khiến hành vi đó trở nên bền bỉ hơn. Khi kết hợp hai
khái niệm này, có thể hiểu theo ý nghĩa: thực hiện việc củng cố tích cực theo
các quy luật gián đoạn để làm cho hành vi trở nên bền vững hơn. Tức là khi lướt
xuống sẽ có tin mới, nhưng không biết khi nào sẽ có nội dung mình cần, hay liệu
mình có tìm ra điều gì đó hay không. Điều này tạo nên cảm giác kích thích và muốn
lướt xuống mãi. Hoạt động này có cơ chế giống máy đánh bạc ở Vegas.
Thế hệ trẻ được mạng xã hội huấn luyện là khi cô đơn, nhàm
chán, bực bội, sợ hãi hoặc không chắc chắn, hãy lướt điện thoại để được an ủi tạm
thời. Cái giá phải trả là khả năng đối diện và thích ứng với khó khăn bị bào
mòn. Họ trở nên dễ lo âu, mong manh, ngại rủi ro.
Cùng lúc, mạng xã hội lại gieo thêm áp lực khi đẩy họ vào
vòng so sánh với những tiêu chuẩn phi thực tế. Liệu điều mọi người đăng lên mạng
xã hội, những tấm ảnh có cơ thể hoàn hảo hay gương mặt đẹp không tì vết của một
ai đó có thật không? Có ai chịu nhìn nhận các tấm ảnh đó là sản phẩm của app chỉnh
ảnh, của công nghệ không? Hay đã nhận ra, nhưng vẫn vô thức so sánh bản thân với
các chuẩn mực phi thực tế đó và thất vọng về bản thân?
Có lẽ, thay vì trách móc hay dán nhãn “yếu đuối”, chúng ta
hãy thử nhìn thế hệ này với một lăng kính khác: lăng kính của sự thấu cảm. Bởi
Gen Z không chọn sinh ra trong kỷ nguyên công nghệ; họ chỉ tình cờ lớn lên
trong một thế giới mà những thông báo, những dòng News Feed bất tận, những tiêu
chuẩn ảo là không khí hít thở mỗi ngày, kèm những thói quen giao tiếp ngắn gọn
quá mức không kính ngữ đã khiến các thế hệ khác khó chấp nhận.
Điều các bạn trẻ đang đối diện không đơn giản chỉ là áp lực
học hành, công việc, mà còn là áp lực từ hàng ngàn sự thành công ảo của người
khác trên mạng xã hội. Thế nên, các bạn sẽ khó mà nhận thấy hay vượt qua nếu
không có sự đồng hành từ các thế hệ trước hiện đang là phụ huynh, sếp, thầy cô
hay anh chị...
Các bạn Gen Z ơi, hãy nhớ rằng:
+ Bạn luôn có quyền chủ động. Mạng xã hội có thể huấn luyện
bạn bằng các thuật toán của họ, nhưng bạn hoàn toàn có thể tỉnh thức để huấn
luyện lại chính mình. Hãy tập nhận diện cảm xúc, tập ngừng lướt màn hình khi cảm
thấy cô đơn, hoang mang hay nhàm chán chỉ để tìm sự an ủi tạm thời.
+ Hãy cho bản thân mình được phép không hoàn hảo. Thay vì hỏi:
“Mình có bằng người ta không?” Hãy hỏi: “Mình thật sự cần gì?”. Trong những lúc
buồn bã hay cảm thấy lạc lõng. Hãy đừng làm gì cả. Chỉ cần quay về, tử tế với
chính mình, viết cho bản thân những lời tử tế, thấu hiểu như bạn đang viết cho
một người mà bạn rất thương. (Có thể tham khảo thêm phương pháp The Mindful
Self-Compassion).
Thế nên, “Hãy biến mạng xã hội thành công cụ phục vụ bạn, đừng
để bản thân trở thành công cụ của mạng xã hội”.
Vì sao bạn biết không, vì các nền tảng họ nói rằng: “Nếu
chúng ta không mua sản phẩm của họ, thì chúng ta chính là sản phẩm của họ”. Đừng
để bản thân trở thành sản phẩm của một ai cả.
Hãy tỉnh táo lên, nhé!
